Suradnik:Edgar Allan Poe/Sovjetski Savez
| Savez Sovjetskih Socijalističkih Republika Союз Советских Социалистических Республик | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| |||||
| Geslo Пролетарии всех стран, соединяйтесь! (ruski: Proleteri svih zemalja, ujedinite se!) | |||||
| Himna Internacionala (1922-1944) Himna Sovjetskog Saveza (1944-1991) | |||||
 Položaj Sovjetskog Saveza
| |||||
| Glavni grad | Moskva | ||||
| Službeni jezik | ruski 1) | ||||
| Državni vrh | |||||
| - Predsjednik | nema2) | ||||
| - Predsjednik Vlade | nema2) | ||||
| Neovisnost | 30. prosinca 1922. (osnivanje) 26. prosinca 1991. (ukinuće) | ||||
| Površina | 1. po veličini | ||||
| - ukupno | 22.402.200 km2 | ||||
| - % vode | ? % | ||||
| Stanovništvo | 3 3). po veličini | ||||
| - ukupno (1991) | 293.047.571 | ||||
| - gustoća | 13,08/km2 | ||||
| Valuta | sovjetski rubalj (100 kopjejki) | ||||
| Pozivni broj | +7 | ||||
| Vremenska zona | UTC +2 do +13 UTC +3 do +12 ljeti | ||||
| Internetski nastavak | .su | ||||
| 1) bio služben za vrijeme države 2) nakon ukinuće nije bilo predsjednika, posljednji Gorbačov 3) 3. prije ukinuća | |||||
.svg)
Savez Sovjetskih Socijalističkih Republika (često zvan i Sovjetski Savez, poznat i pod kraticom SSSR) je država nastala 1922. na prostoru Carske Rusije pod vodstvom Vladimira Iljiča Lenjina i Komunističke partije, nestala 1991 g., a sastojala se od 15 republika. Bila je vodeća svjetska komunistička sila. Posljednji predsjednik bio je Mihail Gorbačov.
Povijest[uredi | uredi kôd]
Sovjetski Savez je došao na mjesto Ruskog carstva, čiji je zadnji monarh, car Nikola II. vladao do 1917. Sovjetski Savez je osnovan u prosincu 1922. kao savez ruske, ukrajinske, beloruske i transkavkaske sovjetske republike, na čijem čelu su bile boljševičke partije.
Revolucionarna aktivnost u Rusiji je počela Decembarskom bunom godine 1825. Iako je kmetstvo ukinuto 1861, njegovo ukidanje je postignuto pod uslovima koji su bili nepovoljni za seljake, i ohrabrili su revolucionare. Parlament, Duma, je osnovan 1906, ali politički i socijalni nemiri su nastavljeni i pogoršani tokom Prvog svetskog rata usled vojnih poraza i nestašice hrane.
Spontani narodni ustanak u Petrogradu, kao odgovor na ratno raspadanje ruskog blagostanja i morala, je kulminirao obaranjem carske vlade u ožujku 1917. (Februarska revolucija). Autokracija je zamenjena privremenom vladom, čije vođe su namjeravale uspostaviti demokraciju u Rusiji. U isto vreme su se u zemlji raširili radnički savjeti (sovjeti), kako bi osigurali prava radničke partije. Radikalni boljševici, pod vodstvom Vladimira Lenjina, su se zalagali za socijalističku revoluciju u sovjetima i na ulicama. Oni su preuzeli vlast od Privremene vlade u studenom 1917. u tzv. Oktobarskoj revoluciji. Tek posle dugog i krvavog ruskog građanskog rata (1918. - 1922.), koji se sastojao i u borbi vladinih snaga i stranih trupa u raznim delovima Rusije, je osiguran novi komunistički režim. Mirom u Rigi, početkom 1921, je podeljena sporna teritorija u Belorusiji i Ukrajini između Poljske i Sovjetske Rusije.
Od svojih prvih godina, vlada Sovjetskog Saveza je bila bazirana na jednopartijskoj vlasti komunista, kako su boljševici sebe nazivali od marta 1928. Posle neobične ekonomske politike ratnog komunizma za vrijeme građanskog rata uvedena je Nova ekonomska politika kada je sovjetska vlada dozvolila da određena privatna ekonomska aktivnost koegzistira sa nacionalističkom industrijom tokom 1920-ih i potpuno oduzimanje hrane na selu je zamenjeno porezom u hrani. Debata o budućnosti ekonomije je pružila podlogu sovjetskim liderima za borbu oko vlasti nakon Lenjinove smrti 1924. Postepenim konsolidarizacijom svog utjecaja i izoljavanjem rivala unutar partije, posebno lenjinovog očiglednijeg naslednika Lava Trockog, Josif Staljin je postao samostalni vođa Sovjetskog Saveza krajem 1920-ih.
Staljin je 1928. predstavio prvi petogodišnji plan za izgradnju socijalističke ekonomije. U industriji je država preuzela kontrolu nad svim postojećim preduzećima i započela intenzivan program industrijalizacije; u poljoprivredi je država prisvojila imovinu seljaka da bi uspostavila kolektivne farme (Kolektivizacija u Sovjetskom Savezu). Sovjetski Savez je postao velika industrijska sila. Kolektivizacija se suočila sa otporom kulaka, što je rezultiralo ogorčenom borbom mnogih seljaka protiv vlasti, glađu i možda i milijunima žrtava (najviše procjene 14,5 milijuna), posebno u Ukrajini. Socijalni prevrati su nastavljeni i sredinom 1930-ih, kad je Staljin započeo čisčenje u partiji (Velika čisćenja); iz ovog procesa je izrasla kampanja terora koja je dovela do pogubljenja (najviše procjene 1 milijun), zatvaranja i proterivanja (najviše procene 9,5 miliona) ljudi (Gulag). Ipak, uprkos ovim nemirima, Sovjetski Savez se razvio u moćnu industrijsku ekonomiju u godinama pre drugog svetskog rata.
Mada je Staljin pokušao se udruži sa Njemačkom zaključujući Sporazum Ribentrop-Molotov godine 1939, dve godine kasnije, u junu 1941. je Nemačka izvršila invaziju na Sovjetski Savez. Crvena armija je zaustavila nacističku ofanzivu u staljingradskoj bici, 1943, i krenula u kontraofanzivu kroz istočnu Europu do Berlina, nateravši Nemačku da se preda 1945. Iako je opustošen u ratu, Sovjetski Savez je iz rata izašao kao priznata velika sila.
U kratkom posleratnom periodu, Sovjetski Savez je prvo obnovio, a onda proširio svoju ekonomiju, kontrolisanu isključivo iz Moskve. Sovjetski Savez je konsolidovao svoj uticaj u istočnoj Evropi, pružao pomoć komunistima u Kini, i težio da proširi svoj uticaj svuda u svetu. Ovako aktivna spoljna politika je bila jedan od razloga što su ratni saveznici Sovjetskog Saveza (SAD i Ujedinjeno Kraljevstvo) postali njegovi neprijatelji u hladnom ratu. Unutar Sovjetskog Saveza su nastavljene represivne mere; historičari spekulišu da je Staljin pripremao novu čistku kad je umro 1953 godine.
U nedostatku prihvatljivog naslednika, Staljinovi najbliži saradnici su izglasali da će vladati Sovjetskim Savezom zajedno, mada se borba za vlast održavala iza fasade kolektivnog vođstva. Nikita Hruščov, koji je pobedio u borbi za vlast do sredine 1950-ih je odbacio Staljinove mere terora i donekle olabavio represivnu kontrolu nad partijom i narodom (Destaljinizacija). Takođe je došlo do promene kursa u spoljnoj politici, uz otopljavanje odnosa sa SFRJ, i Zapadom. Ipak, Hruščovljeve reforme u poljoprivredi i administraciji su uopšte uzev bile neproduktivne. Kolege u rukovodstvu SSSR-a su smenile Hruščova 1964.
Nakon smjene Hruščova je usledio još jedan period kolektivnog rukovođenja, koji je trajao dok se Leonid Brežnjev nije ustoličio kao dominantna figura u SSSR-u u ranim 1970-im. Leonid Brežnjev je predsedavao u periodu "primirja" u hladnom ratu sa Zapadom, dok je u isto vreme gradio sovjetsku vojnu silu; ovo naoružavanje je doprinelo prekidu "primirja" u kasnim 1970-im. Još jedan faktor je bila sovjetska invazija na Afganistan u decembru 1979.
Posle određenog eksperimentisanja sa ekonomskim reformama sredinom 1960-ih, sovjetsko rukovodstvo se vratilo starim metodama ekonomske politike. Industrija je pokazivala spor, ali stabilan rast tokom 1970-ih, dok je poljoprivredni razvoj nastavio da zaostaje. Kao suprotnost revolucionarnom duhu koji je pratio rađanje Sovjetskog Saveza, preovlađujuće raspoloženje sovjetskog rukovodstva u vreme smrti Brežnjeva 1982. je bila averzija prema promenama.
Dva razvoja događaja su dominirala u desetljeću koje je slijedilo: sve očigledniji raspad ekonomskih i političkih srtuktura Sovjetskog Saveza, i neuspjeli reformski pokušaji zaustavljanja ovih procesa. Nakon brzih izmjena na vlasti Jurija Andropova i Konstantina Černenka, ličnosti sa duboko ukorenjenom brežnjevskom tradicijom, energični Mihail Gorbačov je načinio značajne promene u ekonomiji i rukovodstvu partije. Njegova politika nazvana Perestrojka je pokušala da promeni dosadašnju politiku centralnog upravljanja ali Gorbačov nije uspeo da ispravi ključne mane sovjetskog sistema; do 1991. kada je zavera konzervativaca u njegovoj vladi otkrila slabost Gorbačovljeve političke pozicije, kraj Sovjetskog Saveza je bio na vidiku.
Dana 25. prosinca, 1991, Mihail Gorbačov je dao ostavku na mesto predsjednika SSSR-a, i predao dužnost Borisu Jelcinu. Narednog dana, se Sovjetski Savez zvanično raspao i do kraja godine su sve zvanične sovjetske institucije prestale sa radom.
Sporni odnosi[uredi | uredi kôd]
Na početku Sovjetski Savez nije bio diplomatski priznat od strane većine zemalja, ali je do kasnih 1980-ih imao zvanične odnose sa većinom zemalja u svijetu. Sovjetski Savez je također prešao dugačak put od autsajdera u međunarodnim organizacijama i pregovorima, do jednog od arbitara o sudbini Europe nakon Drugog svetskog rata. Bio je članica Ujedinjenih naroda od osnivanja, 1945, i jedna od pet stalnih članica Savjet bezbjednosti UN koji je imao pravo staviti veto na bilo koju rezoluciju SB (v. Sovjetski Savez i Ujedinjeni Narodi).
SSSR je postao jedna od dvije svetske supersile, i na toj poziciji je opstao četiri desetljeća, održavajući premoć u Istočnoj Evropi (v. Varšavski pakt), vojnu snagu, pomoć zemljama u razvoju, i naučni razvoj, posebno u svemirskoj tehnologiji i naoružanju. Napori Sovjetskog Saveza da proširi svoj uticaj ili kontrolu na mnoge države i narode su rezultirali formiranjem socijalističkih država širom sveta.