Vidovdanski ustav
Vidovdanski ustav izglasan je 28. lipnja 1921. godine (po pravoslavnom kalendaru blagdan sv. Vida – Vidovdanski ustav) kao prvi ustav Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca.
Pripreme za proglašenje[uredi | uredi kôd]
Broj zastupnika pri Ustavotvornoj skupštini bio je 419, a radikala i demokrata koji su skupštini predali nacrt za budući ustav bilo je u skupštini zajedno 183, dok je za prihvaćanje ustava trebalo 210 glasova. Kako su oni bili u manjini trebalo je pridobiti još zastupnika da bi ustav bio izglasan. Pokojim ustupcima pridobili su JMO, Samostalnu kmetijsku stranku i Džemijet.[1]
Proglašenje[uredi | uredi kôd]
Od 258 nazočnih za ustav je glasovalo 223 zastupnika, 35 ih je bilo protiv ustava. U izglasavanju je potpuno zaobiđen zaključak s Krfa o kvalificiranoj većini. Izglasan je 28. lipnja 1921. godine kao prvi ustav Kraljevine SHS.
Obilježja ustava[uredi | uredi kôd]
Po ustavu jugoslavenska država je ustavna, parlamentarna monarhija. Unutarnje uređenje države strogo je centralističko (centar je Beograd). Centralizam je posebno istaknut jedinstvenim teritorijem na kojem se ukidaju povijesni entiteti i uspostavljaju oblasti. Državni grb je sklopljen od srpskog, hrvatskog i slovenskog grba. Službeni je jezik po ustavu srpsko-hrvatsko-slovenski. Zakonodavnu vlast imaju skupština i kralj. Upravnu vlast ima vlada – odnosno ministarstva. Sudsku vlast obavljali su sudovi označeni kao „nezavisni“, ali su presude donosili u „ime kralja“.
"S donošenjem Vidovdanskog ustava (...) ozakonjen je dotadašnji centralistički velikosrpski sustav što je izazvalo s jedne strane oduševljenje u redovima srpskoga življa, a s druge strane ogorčenje kod najvećeg dijela hrvatskog naroda."[2]
Kraljeve ustavne ovlasti[uredi | uredi kôd]
Kralju je dana ovlast da raspisuje izbore, saziva Narodnu skupštinu (redovne i izvanredne sjednice), te da ju zaključuje i raspušta. Kralj ima i zakonodavne ovlasti i to tako što preko vlade upućuje skupštini svoje zakonske prijedloge. Drugim riječima kraljeva je osoba nepovrediva. Neke odredbe ustava dale su mu gotovo neograničenu vlast.[3]
Odlomak iz Vidovdanskog ustava koji se odnosi na kralja[3] (cit. izv. srp.):
Čl. 49.
- Kralj potvrđuje i proglašuje zakone, postavlja državne činovnike i daje vojne činove po odredbama zakona.
- Kralj je vrhovni zapovednik sve vojne sile. On daje ordene i druga odlikovanja.
Čl. 50.
- Kralj ima prava amnestije za političke i vojne krivce.
- Kralj ima pravo pomilovanja. On može dosuđenu kaznu oprostiti, smanjiti ili ublažiti.
Čl. 51.
- Kralj predstavlja državu u svima njenim odnosima s tuđim državama. On oglašuje rat i zaključuje mir.
Čl. 52.
- Kralj saziva Narodnu skupštinu u redovan ili vanredan saziv. On otvara i zaključuje sednice lično prestonom besedom ili preko Ministarskog saveta, poslanicom ili ukazom.
- Kralj može u svako doba, po državnoj potrebi, pozvati Narodnu skupštinu, koja je svoje sednice odgodila. Kralj ima pravo da raspusti Narodnu skupštinu, ali ukaz o raspuštanju mora sadržavati naredbu za nove izbore najdalje u roku od tri meseca, i naredbu za saziv Narodne skupštine najdalje za četiri meseca od dana raspuštanja Skupštine.
Čl. 55.
- ...Kraljeva je ličnost neprikosnovena. Kralju se ne može ništa u odgovornost staviti, niti kralj može biti tužen ...
Izvori[uredi | uredi kôd]
- ↑ Ivana Žebec Šilj, Pregled općeg političkog stanja u Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca, kasnije Kraljevini Jugoslaviji // Studia lexicographica: časopis za leksikografiju i enciklopedistiku, sv. 12, br. 22, 2018., str. 27-45., (Hrčak), str. 32.
- ↑ Zdravko Dizdar, Osnivanje i djelatnost četničkih udruženja na području grada i kotara Osijek u monarhističkoj Jugoslaviji (1918.-1941.) (Prvi dio) // Scrinia Slavonica: godišnjak Podružnice za povijest Slavonije, Srijema i Baranje Hrvatskog instituta za povijest, sv. 5, br. 1, 2005., str. 199-228., (Hrčak), str. 213.
- ↑ a b Hrvoje Matković,Suvremena politička povijest Hrvatske, 3. dop. izd., MUP-Policijska akademija, Zagreb, 1999., ISBN 953-161-115-7, str. 109.